گفتار آیت الله جوادی آملی

فاوت سلوک در عرفان با سلوک در فلسفه

در کتاب‏های کلامی و فلسفی، سلسلهٴ مراتب هستی محفوظ است؛ یعنی با بحث‏های علّی و معلولی، اوّل و وسط و پایان رشته‏های عقلی تنظیم و تدوین می‏شود و از اینرو، یک حکیم یا متکلّم، هر چه بنویسد یا بگوید یا بیندیشد، همه در محور علّت و معلول و با حفظ سلسلهٴ مراتب هستی است، ولی «عرفان» برای رسیدن به خدا، دو راه را به سالک نشان می‏دهد؛ یکی راه متعارف که همان راه اسباب و علل است؛ راه اسماء کوچک، بزرگ، بزرگ‏تر، و اسم اعظم؛ و دیگری راه مستقیمی است که هر کس با خدای سبحان می‏تواند داشته باشد که از این راه دوم، در «فلسفه» خبری نیست. باید توجه داشت که راه دوم، با نظام علّی و معلولی مخالف نیست و به معنای ابطال علیّت نمی‏باشد بلکه به معنای توسّل به علّت مستور و تمسّک به سبب مخفی و نزدیک است که آن سبب نزدیک، همان مسبب‏الاسباب می‏باشد.

عرفان می‏گوید همان گونه که انسان می‏تواند با استمداد از علل و اسباب که مظاهر حق می‏باشند، از اسماء الهی مدد بگیرد و مراتب هستی را یکی پس از دیگری طی کند، هر کسی با خدا، راه مستقیمی نیز دارد که «راه میان‏بُر» است و اَحَدی در این راه دخالت ندارد و لذا شخص عارف، در عین حال که اسماء حسنای الهی را گرامی می‏دارد، این راه خاص و مستقیم را نیز همواره حفظ می‏کند؛ البته این راه نیز به عنوان اسم «قریب» یا اسم «اقرب» طی می‏شود. عارف این مطلب انیق و دقیق را از دعا و نیایش‏های قرآن کریم به دست می‏آورد. عرفان، هر چه که دارد، مایه و پایه‏اش از تعالیم قرآن و عترت (علیهم‏السلام) است. ندای «یا ربّ، یا ربّ» با حرف ندا و نجوای «ربّ، ربّ» بدون حرف ندا، همان راه میان‏بُری است که کلیدش به دست «دل» است و آن کس که درِ مناجات را باز می‏کند و به خود اجازهٴ گفتن «خدایا! » می‏دهد، صاحب خانه، از همان درِ مخصوص و یا از درِ عمومی، جواب او را می‏دهد و مشکلش را حل می‏کند.

ولایت فقیه ص 271