انسان و اندیشه درباره قیامت

  تصویری از قیامت ! « لَا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیَامَةِ وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ أَیَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَلَّن نَجْمَعَ عِظَامَهُ » سوگند به روز قیامت ، و سوگند به (نفس لوامه و) وجدان بیدار و ملامت‏گر (که رستاخیز حق است). آیا انسان مى‏پندارد که‏هرگز استخوان‏هاى او را جمع نخواهیم کرد. مساله قیامت و معاد، مورد قبول پیروان همه ادیان است; حتى آنان‏که بر اساس فطرت، ماوراء الطبیعه را پذیرفته‏اند بدان معتقدند. پیشوایان معصوم ما علیهم السلام مسئله دنیا و آخرت و کیفر وپاداش را با تعبیرهاى گوناگون بیان کرده‏اند که همه آن‏ها در واقع،تفسیر و تبیین آیات قرآنى است. آن بزرگواران در جمله‏هاى کوتاه،معانى بلندى را به ره‏جویان ارائه کرده‏اند تا آنان که در پى یافتن‏حقیقت‏اند بدان دست‏یابند و از وادى تباهى جان به در برند. بیان معصوم به گونه‏اى است که هیچ جاى ابهام باقى نمى‏گذارد و بااندکى تامل انطباق آن با قرآن بر ما آشکار مى‏شود. یکى از سخنان عمیق و پرمعنا، این فرمایش امام هادى(ع) است که‏مى‏فرماید: «الدنیا سوق ربح فیها قوم و خسر فیها آخرون; دنیا چونان بازارى است که گروهى در آن سود مى‏برند و دسته‏اى‏زیان‏کارند.» امیرمومنان(ع) مى‏فرماید: «الیوم عمل و لاحساب و غداحساب و لاعمل;امروز (دنیا) وقت عمل است و نه جاى بازخواست و فردا(قیامت) روز بازخواست و حسابرسى است و نه جاى عمل.» هنگامى که‏این دو جمله نورانى را کنار آیه «کل نفس بما کسبت رهینه‏» قراردهیم، درمى‏یابیم که هیچ تباین و اختلافى میان آن‏ها وجود ندارد، جزدر لفظ «اما» و مفهوم یکى است و آن بازگشت‏به محضر عدل الهى وحضور در عرصه قیامت‏به منظور کیفر و پاداش; همان چیزى که آیات‏آغازین، به آن پرداخته است. در جاى دیگرى از سخنان على(ع) مى‏خوانیم: «جان‏هاى‏تان ارزش‏مندندآن‏ها را به کم‏تر از بهشت نفروشید.» داد و ستدى که مورد نظر امام‏است، همان بندگى و فرمان‏بردارى از خداوند و پیروى از احکام است وعملى که بر اساس رهنمودهاى بزرگان و متکى به آیات قرآن باشد بهشت‏را به ارمغان مى‏آورد. کسى که در این خاکدان، دامان به گناه آلوده‏نکند و فرصت نبازد همانند کشاورزى است که زمانى را به کاشت و داشت‏مى‏پردازد، تا زمان برداشت فرا رسد، اعمال انسان، چونان بذرى است‏که روزى ثمر مى‏دهد. و این، مفهوم روایت است که: «الدنیا مزرعه‏الاخره‏». جان‏هاى‏تان ارزش‏مندندآن‏ها را به کم‏تر از بهشت نفروشید. مخاطبان آیه «کلوا واشربوا هنیئا بما اسلفتم فى الایام الخالیه;بخورید و بنوشید، گواراتان باد به [پاداش] آن‏چه در روزهاى گذشته‏انجام دادید.» جز پاکان و کسانى که در دنیا راه صلاح پیمودند،نیستند، چرا که پرهیز از گناه چنین پاداشى دارد. آنان که سر به فرمان خدا و رسول نهادند و وعده‏هاى الهى را با یقین‏پذیرفتند شایسته چنین خطابى هستند. اما کسانى که ره‏توشه‏اى‏برنگرفته و خویش را آماده حساب‏رسى نکرده کجا سزاوار چنین‏پاداشى‏اند. آن چه که در کلام معصوم آمده و به انسان پیام داده که‏خویشتن را به کم‏تر از بهشت نفروشید، تنها در اعمال نیک تبلورمى‏یابد: خدمت‏به بى‏نوایان، یارى زیردستان و تن دادن به مشکلات وبردبارى در گرفتارى‏ها از مصادیق کارهاى نیک است که انسان را به‏درجه‏اى مى‏رساند که در قیامت، خطاب مى‏شود که: «سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبى الدار; درود بر شما به [پاداش]آن چه صبر کردید، راستى چه نیکوست فرجام آن سراى‏». اگر اندکى به آخرت بیندیشیم و گوش دل به سخنان رسولان هدایت‏بسپاریم، یقینا تردید نخواهیم داشت که ما نیز در آن روز باید به‏انتظار بنشینیم تا کیفر کردار و یا پاداش اعمال خود را ببینیم;روزى که هر کس دل مشغول گرفتارى خویش است و بدون توجه به عزیزان‏خود که عمرى را در کنار آنان سپرى کرده و با آنان انسى داشته، درپى یافتن راه گریز است، اما افسوس که بدان دست نمى‏یابد. ترسیم صحنه قیامت قرآن کریم آن صحنه هولناک را این گونه ترسیم مى‏فرماید: « یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَأُمِّهِ وَأَبِیهِ وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِیهِ لِکُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ ; روزى که آدمى از برادرش و از مادرش و پدرش‏و از همسرش و پسرانش مى‏گریزد در آن روز، هر کسى از آنان را کارى‏است که او را به خود مشغول مى‏دارد. » در جاى دیگر به توصیف آن‏روز پرداخته و مى‏فرماید: « تَعْرُجُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِیلًا إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیدًا وَنَرَاهُ قَرِیبًا یَوْمَ تَکُونُ السَّمَاء کَالْمُهْلِ وَتَکُونُ الْجِبَالُ کَالْعِهْنِ وَلَا یَسْأَلُ حَمِیمٌ حَمِیمًا ; فرشتگان و روح در روزى که مقدارش پنجاه هزار سال است‏به سوى «او» بالا مى‏روند، پس صبر کن، صبرى نیکو. زیرا آنان[عذاب] را دور مى‏بینند. و [ما] نزدیکش مى‏بینیم. روزى که آسمان‏هاچون فلز گداخته شود. و کوه‏ها چون پشم زده گردد. و هیچ دوست صمیمى‏از دوست صمیمى [حال] نپرسد.» در چنین روز وانفسایى، مردم به دودسته تقسیم مى‏شوند: گروهى رستگار و مشمول آیه کریمه «فى عیشه‏راضیه‏» اند و دسته دوم که توشه‏اى براى آن روز برنگرفته‏اند بانگ‏برآرند که: «یا لیتها کانت القاضیه; اى کاش آن [مرگ] کار را تمام‏مى‏کرد.» و «انا انذرناکم عذابا قریبا یوم ینظر المرء ما قدمت‏یداه و یقول الکافر یا لیتنى کنت ترابا; ما شما را از عذابى نزدیک‏هشدار دادیم، روزى که آدمى آن چه را با دست‏خویش پیش فرستاده است‏بنگرد، و کافر گوید: کاش من خاک بودم. » دسته اول روزگار دنیایى‏خود را به سلامت‏سپرى کردند و آن‏چه در توان داشتند در خدمت‏به خلق‏خدا به کار مى‏گرفتند و امروز به دلیل سبک بارى، حسابى نه چندان‏سخت پس مى‏دهند و به لطف و رحمت همیشگى الهى مى‏پیوندند: «فسوف یحاسب حسابا یسیرا و ینقلب الى اهله مسرورا; به زودى‏اش‏حسابى بس آسان کنند و شادمان به سوى کسانش باز گردد.» ادامه این مطلب را در شماره آتی با عنوان « گزارشی از حال انسانها در قیامت » دنبال کنید. نوشته : آیت الله عباس محفوظى